Raseljeni - alatka u rukama političara

 

Piše: Sonja Biserko

 

Međunarodna zajednica već nekoliko godina priprema teren da zatvori izbegličko pitanje na Balkanu, a donatorska konferencija u Sarajevu „Trajno rješenje za izbjeglice i raseljene osobe“ uvod je u ozbiljan napor u tom pravcu.

 

Odluka međunarodnih pregovarača da prihvate etničku podelu Bosne, odnosno rezultate rata je tako, od samog početka, u ustavno rešenje BiH unela elemente koji nisu mogli garantovati funkcionalnu državu.

 

Bez obzira na Aneks 7 Dejtonskog sporazuma (povratak izbeglica), čijom bi primenom bar donekle bila obnovljena predratna demografska slika BiH, zbog odsustva suštinske politike povratka, Dejtonski sporazum nije mogao da obezbedi konsolidaciju bosanske države.

 

 

Pod pritiskom realnosti

 

Srpska elita je prihvatila Dejtonski sporazum pod pritiskom realnosti.

 

Ona se tada opredelila za strategiju “čekanja” koja jasno formuliše ciljeve i taktiku: ujedinjenje sa Republikom Srpskom (RS)  kao trajni strateški nacionalni cilj.

 

Strategija je definisana, pre svega, u stavu o sprečavanju povratka Bošnjaka i Hrvata u RS.

 

Izbeglice i raseljeni imali su značajnu ulogu u rešavanju “srpskog nacionalnog pitanja”.

 

Od samog početka rata u Hrvatskoj i BiH ”stvarane su” izbeglice koje su dokazivale da “zajednički život nije moguć”, s time što su istovremeno proterivani svi nesrbi sa teritorija koje su proglašene srpskim etničkim teritorijama.

 

I opozicija i Miloševićev režim bili su saglasni u sprečavanju povratka izbeglica, jer su one poslužile konsolidaciji etničkog srpskog prostora, a to su RS i deo Hrvatske (od koga su kasnije odustali), što bi zadovoljilo težnju srpskih nacionalista (barem jedne od linija) za “pomeranje” države na severozapad.

 

U tom bi slučaju Kosovo moglo da bude podeljeno sa Albancima prema modelu podele teritorija u Hrvatskoj i BiH: dakle, velikim “premeštanjem stanovništva”.

 

Egzodus Srba iz Hrvatske, a zatim i iz Sarajeva, imao je za cilj da se ti Srbi nasele na teritorije koje su smatrane delom nove srpske države, znači, u Republici Srpskoj.

 

Izbeglice najbolje ilustruju da je ratni cilj srpskog režima bio osvajanje teritorija.

 

To je, uostalom, Dobrica Ćosić rekao na samom početku rata, tvrdnjom da su ”Srbi raspadom Jugoslavije primorani da pronađu državno-političku formu rešenja svog nacionalnog pitanja. Ja je vidim u federaciji srpskih zemalja. U tu federaciju treba da uđu ne ‘svi Srbi’, nego srpske etničke oblasti”.

 

Srpski nacionalisti su smatrali da je ”najveća opasnost za opstanak i prosperitet Republike Srpske Aneks 7 Dejtonskog sporazuma, tj. Sporazum o izbeglicama i raseljenim licima, jer se njegovim sprovođenjem gubi koheziona moć RS-a, a jača uloga onih snaga koje RS “utapaju” u jedinstvenu državu BiH i, što je još teže, interese srpskog naroda potčinjavaju interesima muslimana”. 

 

 

Glavni instrument

 

Povratak Bošnjaka u RS shvaćen je kao najveća pretnja etničkoj konsolidaciji RS-a, što se odrazilo i na odnos RS-a prema procesu povratka.

 

Korišćene su sve mere i zastrašivanja, kako bi se Bošnjaci sprečili da se u većem broju vrate u RS. Istovremeno su preduzete i “radikalne programske i kadrovske promene u organizmu školstva, od osnovnog do visokog”, kako bi se odbranio "integritet i očuvanje svesti Srba" i sprečilo njihovo utapanje ili “asimilacija” u bosansku državu.

 

Dakle, kulturi i obrazovanju je dat isti značaj kao i vojsci i  policiji.

 

Uz ostale, povratak izbeglica bio je glavni instrument, kako je predviđeno Dejtonskim sporazumom, da se ublaže ratne posledice i etnička podela.

 

Međutim, međunarodna zajednica nije tom procesu posvetila adekvatnu pažnju na terenu, mada je 1997. godina bila proglašena godinom povratka u BiH.

 

Povratak je ostvaren po nacionalno-entitetskom ”ključu” i dodatno je konsolidovao etničku podelu u Bosni.

 

Napori međunarodne zajednice da se relativizuje etnička podela Bosne samo su donekle uspeli posredstvom, pre svega, administrativnih mera i objedinjavanja nekih državnih funkcija.

 

Nametanje etničkog principa u politiku povratka cementovalo je etničku podelu i konsolidaciju etničkih entiteta u Bosni i novonastalih država na čijim teritorijama je vođen rat.

 

Danas kada su odnosi među novonastalim državama manje-više regulisani, povratak realno više nije problem. Međutim, protok vremena je učinio svoje i, naravno, politika odvraćanja koja se sastojala u brojnim administrativnim opstrukcijama.

 

 

Živa ideja

 

Treba, ipak, napomenuti da je najveći broj povratnika zabeležen u Hrvatsku, koja nije etnički teritorijalno podeljena, ali povratak svakako nije bio masovan.

 

Povratak u Republiku Srpsku je i dalje opstruiran raznim merama, uključujući zastrašivanje, odnosno stvaranjem neprijateljske atmosfere.

 

Koncept srpskih elita o svim Srbima u jednoj državi nije uspeo do kraja, ali je stvorio dramatične posledice po region, pa i srpski narod u Bosni, Hrvatskoj i na Kosovu.

 

Integracija srpskih izbeglica u Srbiju je spora i opterećena siromaštvom.

 

Pogrešna je percepcija da su oni najradikalniji deo srpske populacije (mada i to nije nevažan element), jer radikalizam srpske elite nalazi uporište u ideji ujedinjenja i teritorijalnog širenja.

 

Nažalost, ta ideja je još živa u dominatnom delu srpske elite što se reflektuje na politiku Srbije prema Bosni i Kosovu, ali i prema Crnoj Gori.

 

Kada je reč o Bosni, samo revizijom Dejtonskog sporazuma mogu se stvoriti preduslovi za normalno funkcionisanje te zemlje, uključujući i eventualni povratak onih koji to još uvek žele.

 

A ekonomski oporavak regiona doprineće mobilnosti stanovništva, kao i uključivanje u evropske integracije, što podrazumeva poseban odnos prema manjinama.

 

Stavovi izraženi u ovom članku su autorovi i nužno ne predstavljaju uredničku politiku Al Jazeere.
Izvor: Al Jazeera

 

Preuzeto:http://balkans.aljazeera.net , Al jazeera