Informacija o statusu zajedničkih projekata u 2010.godini

1. - individualne stambene jedinice (odobreno 300.000,00 KM, ugovoreno 0 KM)
2. - održivi povratak (odobreno 135.000,00 KM, ugovoreno  0 KM)
3. - elektrifikaciju (odobreno 100.000,00 KM, ugovoreno 0 KM )

Prenos sredstava iz 2009.godine
Od nezavršenih Zajedničkih projekata odobrenih za 2009.godinu, preneseno je u 2010.godinu ukupno 360.000,00 KM, od toga je realizovano 104.320,00 KM i to za:

1. - elektrifikaciju (odobreno 100.000,00 KM, ugovoreno 100.000,00 KM )
2. - individualne stambene jedinice ( odobreno 260.000,00 KM, ugovoreno 4.320,00 KM)

Prenos sredstava iz 2008.godine

Od nezavršenih Zajedničkih projekata odobrenih za 2008.godinu, preneseno je u 2010.godinu ukupno 530.000,00 KM, od toga je realizovano 528.884,08 KM i to za:

1. - individualne stambene jedinice (odobreno 350.000,00 KM, realizovano 348.884,08KM)
2. - kolektivne stambene jedinice/kondominijumi (odobreno 180.000,00 KM, realizovano 180.000,00 KM)

Legenda skraćenica:
PP – projektni prijedlog
KIRL – Komisija za izbjeglice i raseljena lica
PD – projektna dokumentacija
PU – potpisivanje ugovora
TP – tehnički prijem
St.jed. – stambene jedinice

Analiza izdvajanja javnih sredstava
Analiza izdvajanja javnih sredstava iz budžeta sa svih nivoa vlasti koja su namijenjena za održivi povratak u opštini Foča za 2010. godinu data je zbirno u nastavku

Ministarstvo za ljudska prava i izbjeglice BiH
Sektor za obnovu, razvoj, monitoring i regionalne  centre  
Pregled ulaganja u svrhu povratka u 2007. godini

Foča

Unija za održivi povratak i integracije u BiH je ove godine poduzela niz aktivnosti kako bi se izvršio pritisak na političke stranke da ozbiljnije i kvalitetnije pristupe rješavanju problema povratnika.

Želimo da predizborna kampanja za Lokalne izbore 2012. godine ne protekne u stranačkim prepucavanjima i optuživanjima, već da kandidati građanima ponude konkretne programe za poboljšanje kvaliteta života.

Pošto se svaka organizacija civilnog društva bori za interese populacije koju predstavlja (mladi, žene, penzioneri, radnici, demobilisani borci, životinje, osoba sa posebnim potrebama, itd.) Unija za održivi povratak i integracije u BiH želi da se u predizbornoj kampanji kandidati obrate povratnicima sa rješenjima za njihove probleme.

Stoga smo odlučili da napravimo sveobuhvatnu analizu koristeći različite izvore (strategije razvoja opštine, planove i izvještaje o radu Načelnika, lužbene listove, budžete opština, predizborne programe kandidovanih političkih subjekata, itd.) kako bi stekli uvid u postojeće lokalne politike za rješavanje problema povratnika, izbjeglica i raseljenih lica.
Analizu smo napravili objektivno na osnovu uvida u raspoložive dokumente, te bez iznošenja zaključaka ili preporuka.

U narednim redovima predstavljamo rezultate analice za opštinu Foča.

1) Analiza strategije razvoja Opštine

U strategiji razvoja opštine Foča 2009-2015 izbjeglice, raseljena lica i povratnici se pominju u segmentu socijane zaštite, tj. kako su diskriminirani i kako im se treba pružiti adekvatna pomoć, jer u skladu sa Zakonom o socijalnoj zaštiti ne spadaju u kategoriju socijalno ugroženih, pa ni po jednoj osnovi ne mogu dobiti bilo kakvu pomoć.

2) Planovi rada Načelnika

Programom rada Načelnika za 2010.godinu, pod Podrškom projektima povratka kako izbjeglih tako i raseljenih lica u saradnji sa nadležnim ministarstvom države i entiteta predviđene su slijedeće aktivnosti:

- Sporazum sa sedam poljoprivrednih proizvođača za dodjelu plastenika i motokultivatora, a u okviru projekta „Trajna rješenja za korisnike kolektivnih centara u BiH“. Projekat je finansiran od strane Vlade Kraljevine Holandije, te od strane ministarstva za izbjegla i raseljena lica BiH, entiteta i sarajevskog kantona (dodjeljeno: 3 plastenika, 3 motokultivatora sa frezom i 1 motokultivator sa kosilicom).

- Početkom marta 2010. godine završena je rekonstrukcija i sanacija u ratu devastiranog stambenog objekta u Foči, u Studentskoj ulici. Stanovi su tehnički primljeni i ključevi uručeni ranijim stanarima.

Programom rada Načelnika za 2011.godinu, pod Podrškom projektima povratka kako izbjeglih tako i raseljenih lica u saradnji sa nadležnim ministarstvom države i entiteta predviđene su slijedeće aktivnosti:

- U okviru projekta “Zatvaranje kolektivnih centara kroz omogućavanje socijalnog stanovanja u općini Foča” izgrađen je stambeno-poslovni objekat (zgrada zajedničkog stanovanja) u Gornjem Polju za po sedam srpskih i bošnjačkih korisnika/porodica. Opština Foča je učestvovala finansijskim sredstvima u izgradnji ove zgrade.

3) Programi kandidata za načelnike i političkih stranaka/koalicija

Unija se pismenim i telefonskim putem obratila svim kandidovanim političkim subjektima, 3 kandidata za načelike, 14 stranaka/koalicija za Skupštinu Opštine. Iako smo 4 puta molili da nam dostave predizborni program, kako bi analizirali da li se nešto od obećanja odnosi na povratnike, dobili smo slijedeće odgovore:

RADISAV MAŠIĆ, SNSD-SDS, KANDIDAT ZA NAČELNIKA 

U programu sa kojim izlazimo pred građane opštine Foča na predstojećim Lokalnim izborima 2012., problematiku povratničke populacije tretiramo kao zajednički, jedinstveni problem svih građana opštine Foča. Ne želimo da posebno naglašavamo izraz „povratnici“, jer smatramo da ljude koji su nekada živjeli na svojim imanjima ne treba tretirati kao nekoga ko je odnekud došao- vratio se. Ljudi su svoje kuće i imanja napustili iz bezbjednosnih ili drugih razloga, ili su sa svojih imanja prognani i mi smatramo da njihov povratak treba da bude proces koji će te naše građane ravnopravno uključivati u sve društvene tokove u našoj opštini. Nekoliko je ključnih pitanja koja se u Programu (koji podržavaju SNSD, SDS, DNS i SP) odnose na sve građane Foče, na tako i populaciju o kojoj je riječ. To su, prije svih: socijalna politika, zapošljavanje i infrastruktira.

Socijalna politika:

Mi ćemo socijalnu politiku voditi tako da u Foči ne bude gladnih. Da bi to realizovali uradićemo socijalnu kartu stanovništva u svim mjesnim zajednicama koja će nam pokazati realnu sliku stanja na terenu. Život najčešće ne može stati u zakonske i druge paragrafe, tako da socijalnom kartom stanovništva i nekim vidom socijalne pomoći nisu obuhvaćene mnoge porodice. Socijalna karta će nam pokazati, takore, da ima višečlanih porodica u kojima niko ne radi niti imaju bilo kakva materijalna primanja. Takvim porodicama moramo pomoći. Onima čiji članovi domaćinstva mogu privređivati treba omogućiti da rade.
Ako su to seoska domaćinstva treba im pomoći da kuće traktor, da podignu plastenik, da kupe sistem za navodnjavanje, da naprave štalu, da kupe kravu, da proizvore kako bi od svog rada mogli da žive. Za one porodice u kojima nema radno sposobnih članova, kroz ovaj vid socijalne politike, obezbijedićemo stalne vidove materijalne pomoći, one pomoći koja je tim kategorijama najpotrebnija. U nekim slučajevima to je hrana, u drugim higijenski materijal i druge potrepštine, u trećim lijekovi i odgovarajuća njega. Cve će to pokazati socijalna karta koju ćemo odmah uraditi u saradnji sa predsjednicima mjesnih zajednica i ljudima koji žive u tim sredinama, jer oni najbolje znaju kakvo je stanje stanovništva na tim područjima.

U saradni sa Crvenim krstom formiraćemo posebne partonažne timove, koje će sačinjavati zdratvstveni radnici i volonteri a koji će imati zadatak da redovno obilaze sve stare, bolesne, nepokretne osobe na cijelom području naše opštine i da im pružaju neophodnu zdravstvenu i drugu pomoć.

Foča mora riješiti problem trajnog smještaja 149 lica koja se nalaze u kolektivnim centrima. U prosjeku, svako od njih ima po tri člana porodice a većina je starih, iznemoglih i bolesnih lica. Ovaj problem riješićemo u saradnji sa resornim ministarstvom Vlade RS, a lokalna zajednica će učestvovati u tom procesu.

Zapošljavanje:

Nezaposlenost je najveći problem sa kojim će se lokalna vlast u Foči suočiti. Taj problem godinama nije rješavan, a lokalna vlast je pred činjanicama u broju nezaposlenih / 3512 nezaposlenih, među kojima je oko 120 sa visokom školskom spremom / o socijalnom stanju stanju stanovništva / 800 penzionera sa mjesečnim primanjima od 160 maraka i 400 socijalnih slučajeva sa mjesečnim primanjima od 82 KM /, zatvarala oči, pripisujući krivicu za taklo stanje aktuelnoj Vladi RS sa kojom ne sarađuje.

U rješavanja problema nezaposlenosti mi želimo da uspostavimo maksimalnu saradnu sa Vladom RS, sa razvojnim fomdovima, nevladinim i svim drugim organizacijama i asocijacijama na nivou BH koje mogu pomoći. Iz posebnog fonda, u koji ćemo izdvajati sredstva iz lokalnog budžeta, podsticaćemo udruživanje u građevinarstvu, podsticati i finansijski stimulisati finalizaciju proizvodnje u drvnoj industriji. Svim raspoloživim zakonskim mjerama i olakšicama koje joj stoje na raspolaganju, lokalna vlast će nastojati da privuče investitore, da im obezbijedi zemljište, infrastrukturu i druge pogodnosti, uz uslov da zaposle nove radnike. Pomoći ćemo da svi kapaciteti u Industrijskoj zoni Brod na Drini što prije krenu sa proizvodnjom, podržaćemo nastojanje da Rudnik mrkog uglja na Miljevini poveća proizvodnju, a Foča će učiniti sve da spremno dočeka početak velikih investicija na hidrosistemu „Gornja Drina“ i izgradnji malih hidrocentrala.

U obezbjeđenju radnih mjesta u ovim projektima svi građani Foče, što podrazumijeva i kategoriju o kojoj govorimo, imaće isti tretman i iste uslove zapošljavanja.
Poseban segment u kome ćemo obezbijediti više radnih mjesta je poljoprivreda. U okviru opštinske administrativne službe i odjeljenja za privredu, formiraćemo poseban Find za razvoj sela i poljoprivrede. Uredićemo strategiju razvoja poljoprivrede u kojoj ćemo posebnim, načajnim sredstvima, podsticati razvoj seoskih područja, posebno voćarstva, stočarstva i povrtlarstva. Poljoprivrednike ćemo organizovati u Udruženje i posredstvom udruženja materijalno pomagati one koji žele da se bave poljoprivredom, stimulišući njihov ostanak na selu. Materijalna pomoć će se sastojati u nabavci neophodnih sredstava, kao što su: mehanizacija, plastenici, sistem navodnjavanja, nabavka stoke, izgradnja objekata za smještaj stoke, podizanje zasada malina, investiranje u male prerađivačke kapacitete, kao što su sušare voća, proizvodnja sira, proizvodnja kompota, džemova i drugih prerađevina do voća i povrća.  Sa trgovačkim lancima Opština će obezbijediti otkup tržišnih viškova naših poljoprivrednika a sa vlasnicima prerađivačkih pogona obezbijediti da voćari sklope ugovore o sigurnom otkupu svih proizvoda po utvrđenim cijenama. Na taj način želimo da podstaknemo veću proizvodnju i razvoj, kako voćarstva tako i stočarstva. U ovoj oblasti vidimo i veliku šansu za angažovanje povratničkih porodica.
Turizam je, takođe, oblast u kojoj, zahvaljujući prirodnom ambijentu, Foča ima velike mogućnosti. Oslonac je područje Nacionalnog parka „Sutjeska“ i rafting rijekama Tarom i Drinom. U oblast turizma, koji ćemo razvijati u saradnji sa Vladom RS, želimo uključiti seoska domaćinstva koja će direktno biti uključena na taj način što će njihovi poljoprivredni proizvodi biti sastavni dio gastronomske ponude u objektima NP, a podržaćemo i nastojanja seoskih domaćinstava koja se odluče za razvoj seoskog turizma.

Infrastruktura

U oblasti infrastrukture naša razvojna politika okrenuta je građanima i njihovnim potrebama. Uradićemo četverogodišnji, a na osnovu njega svake godine, godišnji program pređenja i asfaltiranja lokalnih puteva, i uređenja gradskih ulica. Godišnje programe će usvajati Skupština opštine i oni će se otvrđivati na osnovu realnih finansijskih mogućnosti tako da će biti dosljedno realizovani. Na taj način obezbijedićemo da svako seosko područje, svaka mjesna zajednica, svaka ulica u gradu, zna kada će biti uređen put ili ulica za koju su direktno zainteresovani.

Prioriteti koji će određivani dinamiku modernizacije saobraćajnica, biće, pored ostalog, broj stanovnika, značaj tog puta, i posebno podatak o broju poljoprivrednih domaćinstava. U ona područja u kojima živi više domaćinstava i koja se intenzivnije bave poljoprivredom od koje žive, više će ulagati u obnovu vodovoda, rekonstrukciju niskonaponske mreže i obnovy društvenih prostorija. Mi želimo da lokalna vlast približimo narodu, tako da ćemo u svim mjesnim zajednicama obezbijediti rad ambulanti, obezbijedićemo da u mjesna područja dolaze, bar jednom sedmično, radnici lokalne administracije kako bi građani mogli obaviti one administrativne potrebe za koje moraju dolaziti u opštinu. Uvešćemo autobuske linije prema većim mjesnim područjima i kružnu autobusku liniju u programskim naseljima: Belečevo – Bolnica – Brod – Miljevina.   

DEMOKRATSKI NARODNI SAVEZ – DNS

Ekonomski i socijalni razvoj

Ekonomska kriza, tržište rada i mogućnosti zapošljavanja
Ključno pitanje – državni, entitetski i lokalni organi vlasti, posebno svi akteri
tržišta rada moraju imati aktivan, stalan i odgovoran odnos prema rješavanju stanja u
ekonomiji, privređivanju i stvaranju uslova za zapošljavanje.
Zalažemo se za novu koncepciju rješavanja ekonomske krize,  tržišta rada i
stvaranja perspektive, zapošljavanja, a posebno:
- donošenje i provođenje aktivnih, realnih i provodivih programa, politike i mjera
zapošljavanja u cilju zaustavljanja negativnih procesa i obaveznog povećanja stope
zaposlenosti (organi vlasti,  socijalni partneri,  zavodi i agencije za zapošljavanje i
drugi),
- definisanje novog normativnopravnog statusa i odnosa prema svim akterima
tržišta rada,
- promjenu dosadašnje i uspostavljanje efikasne organizacije, načina djelovanja
zadataka u sadržinskom smislu, do kadrovskog i stručnog osposobljavanja, sve sa
krajnjim ciljem da se obezbijedi povećanje zapošljavanja. Moramo imati i provoditi realnu viziju privrednog oporavka i razvoja, mijenjanja i prilagođavanja novim standardima i zahjtevima privređivanja,  kapitala, rada i radne snage, usluga, ali i to – rješavanje ekonomskih problema ne smijemo odgađati, strukturne promjene izbjegavati, nezakonito oduzeto vratiti, proces revizije završiti i nezakonito prisvojeno oduzeti,  smanjiti javnu potrošnju,  jačati domaćuštednju, supstituciju uvoza i povećati izvoz. Energično preduzimamo sve što će nam stajati na daljem putu ka boljem ekonomskom i socijalnom stanju – tako da više nikakvi nedostaci ne mogu biti pravdani višim ciljevima,  državnim razlozima,  navodnom stranačkom zaštitom, imunitetskim pravima i slično.

Pri tome, moramo naglasiti:
- da je rješavanje problema nezaposlenosti u najužoj vezi sa privrednim rastom u narednom periodu, sa odnosima u okruţenju i evropskim integracijama,
- da postoji puna ekonomska međuzavisnost i transmisiona povezanost mehanizama krize u svijetu i kod nas,
- da naša ekonomska budućnost imperativno traži „čisto stanje i račune“  u naplati i raspodjeli poreza i drugih dažbina i eliminisanje budžetskog deficita,
- obezbjeđenje likvidnosti,  smanjenje rizika spoljnjeg zaduženja (kurs valuta,  rast cijena, kreditna opterećenja),
- zaustavljanje rastuće ekonomske, socijalne i političke nestabilnosti.
Moramo putem povećanja zaposlenosti sadašnju krizu pretvoriti u šansu za budući razvoj.  Imamo za to značajne uslove – domaće resurse i proizvođačku tradiciju,  ali naša ekonomija mora slijediti novi model razvoja.  Budućnost našeg razvoja i stanje nezaposlenosti zavise od niza,  a posebno sljedećih faktora:  uključivanje u međunarodne tokove i poslovanje;  aktivizam prema faktorima stabilizacije, oporavka i razvoja; infrastruktura koja je u funkciji razvoja i korišćenja domaćih raspoloživih potencijala;  efikasne i odgovorne institucije,  dobar izbor proizvodnje kojom će se zadovoljiti tržišni zahtjevi,  kako domaće tako i izvozne tražnje;  bolje upravljanje,  smanjenje javne potrošnje;  ravnomjerna raspodjela i unutrašnja potrošnja.

Istovremeno, i prioritetno, zaustavimo decenijsko upropaštavanje privrede.
Akcenat, stoga, moramo staviti na sljedeće:
- podsticanje preduzetništva i brže rješavanje tekućih problema u proizvodnji (nalaziti strateške partnere u strateškim sektorima,  davati i ostvarivati koncesije i čuvati prirodna bogatstva);
- štednju u funkciji privatnih investicija;
- primat privatnog i reformisanje javnog sektora;
- reformu obrazovanja i tržišta rada;
- fiskalno rasterećenje privrede;
- obavezu bankarskog sektora da prati privrednu djelatnost;
- obezbjeđivanje uslova i stranih direktnih investicija;- konkurentnost i uslove za biznis.
DNS će, u prvom redu, insistirati na tome da se svi organi i institucije javne vlasti, socijalni partneri, privatni i javni poslodavci osposobe i odgovorno izvršavaju svoje funkcije:
- funkciju dijagnoza, prognoza i analiza sistema zaposlenosti i zapošljavanja;
- funkciju profesionalne orijentacije, edukacije, prekvalifikacije, dokvalifikacije i profesionalne pripreme zaposlenih i nezaposlenih svih životnih dobi (posebno mladih);
- funkciju obezbjeđivanja posredništva i mobilnosti radne snage;
- funkciju obezbjeđivanja efektivne zaposlenosti i boljih prava u vrijeme nezaposlenosti.
Pri tome,  DNS promoviše i podržava,  u cilju uspjeha i održivog razvoja,  politiku efektivne zaposlenosti, nove društvene vrijednosti, mijenjanja načina i oblika poslovanja, zaposlenja i odgovornosti prema radu.

Razvoj poljoprivrede i sela

Stanje poljoprivrede i seoskih područja
U svjetlu predstojećih lokalnih izbora DNS ima obavezu da, kao parlamentarna stranka i stranka koja participira u vlasti na lokalnom nivou u Republici Srpskoj, definiše svoje ciljeve u sferi razvoja sela i poljoprivrede.
DNS mora sveobuhvatno da sagleda potrebe seoskih zajednica i ponudi odgovarajuća rešenja u cilju poboljšanja ukupnog    socioekonomskog položaja seoskog stanovništva.  Iz tog razloga potrebe seoskih zajednica se ne mogu i ne smiju posmatrati samo kroz prizmu razvoja poljoprivrede ili infrasrukture.
Vlada Republike Srpske izradila je i usvojila nekoliko značajnih dokumenata koji se na direktan i indirektan način odnose na problematiku razvoja sela. To su:
- Strategija ruralnog razvoja;
- Strategija razvoja poljoprivrede;
- Strategija razvoja poljoprivredne savjetodavne službe;
- Strategija razvoja malih i srednjih preduzeća.
DNS ima obavezu da ponudi i neka nova kreativna rješenja i/ili ubrza
sprovođenje već usvojenih rješenja.
Svjetska ekonomska kriza je najmanje pogodila sektor poljoprivrede i
agrobiznisa, a pojedini podsektori poljoprivrede i ruralnog biznisa, poput voćarstva,  sakupljanja i prerade aromatičnog i ljekovitog bilja, gljiva i šumskog voća doživljavaju dodatnu ekspanziju.
Veliki dio gradskog stanovništva Republike Srpske je još uvijek čvrsto vezan za dešavanja u seoskim područima i napreci u razvoju seoskih sredina ne prolaze nezapaženo ni kod gradskog stanovništva.
U posljednjih nekoliko godina većina opština Republike Srpske je uložila značajna sredstva i napore u rješavanje infrastrukture seoskih područja: asfaltiranje puteva,  izgradnju vodovoda,  poboljšanje u napajanju električnom energijom itd.
Naravno, ostaje još dosta toga da se uradi na razvoju ruralne infrastrukture, međutim, fokus stanovništva sela se polako prebacuje sa razvoja infrastrukture na polje ekonomije i zapošljavanja.
Opšta je činjenica da sve više stanovništva napušta sela, i to je proces koji se teško može zaustaviti. Međutim, razlog napuštanja seoskih sredina je sve manja mogućnost pronalaženja zaposlenja ili nemogućnost ostvarivanja pristojnih prihoda, a ne neodgovarajući uslovi života. Proces napuštanja sela je posebno izraţen kod mladih i žena, na što je potrebno obratiti posebnu pažnju. Bosna i Hercegovina ima stopu nezaposlenosti od 27 %. Ona je još i veća među stanovništvom sela,  i spada među najveće stope nezaposlenosti u regionu.
Takođe, najveći dio siromašnog stanovništva ili stanovništva koje živi na granici siromaštva se upravo nalazi u seoskim područjima. Pored toga, Republika Srpska ima dosta opština u kategoriji slabo razvijenih ili izrazito nerazvijenih opština (Osmaci, Kalinovik, Rogatica, Rudo, Berkovići, Istočni Mostar itd.), koje bez stalne pomoći Vlade Republike Srpske teško mogu i preživjeti, a kamo li ulagati u dodatni razvoj.
S obzirom na veliki broj opština koje se značajno razlikuju po stepenu razvijenosti,  postavlja se pitanje kako definisati jedinstvenu prepoznatljivu lokalnu razvojnu politiku za sve opštine.
Upravo definisanje vlastitih mogućnosti i ograničenja od strane lokalnih zajednica predstavlja ključ razvoja. Stoga je neophodno da lokalne zajednice izvrše vlastite analize mogućnosti i ograničenja i prepoznaju vlastite resurse i komparativne prednosti i, u skladu sa tim, definišu vlastite strategije razvoja ruralnih područja u okviru jedinstvenog  okvirnog programa DNS-a za razvoj ruralnih sredina.
Ciljevi politike i sektori djelovanja u poljoprivredi i na selu
DNS ima obavezu da definiše i biračima ponudi svoj vlastiti cilj kada je u pitanju razvoj ruralnih sredina. To je čak i naša obaveza, jer dobar dio glasačkog tijela DNS-a dolazi upravo iz seoskih sredina.
U skladu sa već navedenim, sveobuhvatni cilj DNS politike prema ruralnim sredinama mogao bi da glasi:  ''Poboljšanje    socioekonomskog stanja rurualnog stanovništva''.
Ovaj cilj se može dostići političkom podrškom održivom razvoju ruralnih sredina. Podrška mora uslijediti svim održivim programima i projektima u ruralnim sredinama bez obzira na sektor, izvor finansiranja, ciljnu grupu, obim projekta  itd.   Posebna podrška bi trebala da uslijedi projektima koji predviđaju sljedeće:
- zapošljavnje svih kategorija seoskog stanovništva, posebno mladih i žena;
- zadržavanje mladih na selu;
- razvoj preduzetničke djelatnosti.
Naročita paţnja se mora usmjeriti na projekte koji podrazumijevaju dodavanje nove vrijednosti na već postojeće djelatnosti, poput: seoskog turizma, gastronomije,  razvoja tradicionalnih proizvoda (sireva,  prerađevina od voća i povrća,  prerada ljekovitog i aromatičnog bilja, prerada šumskog voća).
Pojedine opštine imaju izuzetne uslove za razvoj lovnog turizma i ribolova, ali se to nedovoljno koristi.
Takođe, sakupljanje ljekovitog    i aromatičnog bilja,  gljiva,  šumskog voća, odvija se stihijski, a njihova dodatna prerada i dorada ne odvija se na području matičnih opština.
Poljoprivreda i agrobiznis predstavljaju sektor koji snažno podržavaju Ministarstvo poljoprivrede,  šumarstva i vodoprivrede i međunarodne institucije,  ali veći broj opština zbog prirodnih ograničenja i nije u mogućnosti da na svom području razvija intenzivnu komercijalnu poljoprivredu.

Za takve opštine upravo razvoj organske ili ekološke poljoprivrede, uključujući i ekopčelarstvo, predstavlja veliku komparativnu prednost koja se uopšte ne koristi.Gdje god je moguće, potrebno je koristiti multisektorski pristup i povezivati različite djelatnosti lovni turizam sa seoskim turizmom,  domaću radinost i poljoprivredu sa gastronomijom i seoskim turizmom.
Mogućnosti jedinica lokalne samouprave u davanju podrške razvoju sela  Iako je usvojena Republička strategija razvoja poljoprivrede, mnoge opštine rade ili su već uradile vlastite strategije ruralnog razvoja i poljoprivrede, što je dobro, i što treba da sprovedu sve jedinice lokalne samouprave.
Na lokalnom nivou postoje brojne mogućnosti,  mehanizmi i lokalne organizacije koje moraju biti stavljene u funkciju razvoja sela, kako u javnom sektoru, tako i u privatnom.
Bitne institucije i organizacije koje mogu doprinijeti ruralnom razvoju jesu:
- Lokalne agencije za razvoj;
- Opštinske turističke organizacije;
- Opštinska odjeljenja za poljoprivredu;
- Udruţenja farmera;
- Zadruge;
- Mala i srednja preduzeća.
Upravo ove lokalne institucije se vide kao motor i generator razvoja ruralnih sredina.  One treba da promovišu specifične mogućnosti za razvoj svake opštine,  razvijaju i sprovode razne projekte,  privlače strane investicije i rade na opštem poboljšanju uslova za privlačenje stranih i domaćih investitora.
Ove institucije treba da budu u stanju da privatnom sektoru i preduzetnicima pruže određeni servis u unapređenju njihovih postojećih poslovnih aktivnosti, kao i u otvaranju i pokretanju novih poslovnih aktivnosti.
Lokalne institucije treba da,  svaka iz svog domena,  rade na promovisanju potencijala i konkurentnih prednosti svojih opština u cilju podsticanja razvoja preduzetništva u ruralnim sredinama, te na taj način generišu otvaranje novih radnih mjesta.
Proces približavanja i pristupanja Evropskoj uniji imaće u budućnosti velike implikacije na lokalne zajednice i, u okviru njih, i na ruralne sredine.  Fondovi Evropske unije u različitim fazama pristupanja Evropskoj uniji (pretpristupni,  pristupni itd.) omogućavaju pristup značajnim finansijskim sredstvima koja se mogu upotrijebiti za finansiranje raznih projekata ruralnog razvoja,  agrobiznisa i poljoprivrede.  Ove mogućnosti se moraju iskorisititi na adekvatan način. Međutim, pristup EU fondovima i njihovo adekvatno korištenje zahtijeva određene preduslove, koji se, prije svega, ogledaju u razvijenim institucijama koje su u stanju da razviju i sprovedu projekat i obučenim kadrovima u tim institucijama.
Lokalne zajednice moraju biti u stanju da ponude što je više moguće kvalitetnih projekata EU fondovima.
Takođe, pojedine opštine na osnovu taksa na korišćenje neobnovljivih prirodnih resursa (ruda) i hidropotencijala, sa republičkog nivoa dobijaju značajna finansijska sredstva. Ova sredstva se preko kvalitetnih sektorskih programa podrške i projekata moraju efikasnije koristiti za razvoj ruralnih sredina. Sektorski programi podrške moraju biti razvijeni na osnovu detaljnih analiza svake opštine i prilagođeni
specifičnim uslovima koji karakterišu svaku opštinu, te usaglašeni sa lokalnim strategijama razvoja ruralnih sredina.
Značajan podsticaj za razvoj ruralnog preduzetništva opštine bi mogle da daju oslobađanjem (preduzeća i firmi koje svoje uslužne i  proizvodne djelatnosti obavljajuu ruralnim područima) od raznih opštinskih taksi.  Smanjenje komunalnih,  građevinskih i drugih taksi u ruralnim područima za firme koje se bave proizvodnim i usluţnim djelatnostima moglo bi podstaći formiranje i dalji razvoj preduzetništva u
ruralnim područima.
Veliki broj opština već sada ima budžete različitih iznosa koji se koriste za razvoj poljoprivrede. Ove opštinkse budžete bi trebalo povećati i efikasnije koristiti za razvoj ruralnih područja.  Svaka opština bi trebala na osnovu  oštinskih strategija razvoja ruralnih područja da definiše prioritete i veći dio novca usmjeri u prioritetne podsektore i grane.

Nacionalne manjine i ostvarivanje i zaštita njihovih prava i sloboda

Ustavna koncepcija ostvarivanja i zaštite sloboda i prava u Bosni i Hercegovini,  u osnovi,  odgovara standardnim rješenjima u uporednom pravu i zahtjevima savremenog,  demokratskog,  progresivnog i humano orijentisanog društvenog i državnog uređenja. Stoga, potrebno je obezbjediti ostvarivanje uspostavljenog pravnog okvira za ostvarivanje prava i sloboda pripadnika nacionalnih manjina. Smatramo da bitan pokazatelj izgradnje otvorenog i demokratskog društva zasnovanog na vladavini prava jeste stanje i problemi manjina u njemu.  U našim uslovima, položaj nacionalnih manjina u lokalnoj zajednici je odraz i rezultat njihovog ukupnog stanja i položaja u društvu.  Stoga je promocija i zaštita pripadnika nacionalnih manjina doprinos ukupnoj stabilnosti,  jačanju prijateljstva i saradnje među narodima i državama i doprinos ukupnom miru.
DNS se zalaže za:
garantovanje sloboda izražavanja nacionalne pripadnosti,
zabranu diskriminacije,  ravnopravnost pred zakonom i jednaku zakonsku
zaštitu njihovih individualnih i kolektivnih prava,
obezbjeđivanje ravnopravnosti i učešća u organima javne vlasti i prava na
obavljanje javnih funkcija,
ostvarivanje i očuvanje prava na posebnosti nacionalnih manjina,  naročito garantovanje i obezbjeđivanje nacionalnog identiteta,  ljudskog dostojanstva,  jednakosti prava i sloboda,  a posebno etničkih,  kulturnih i vjerskih posebnosti, korišćenje jezika, pisma i svojih simbola, osnivanje prosvjetnih, kulturnih i sportskih udruženja,  osnivanje obrazovnih ustanova,  sredstava javnog obavještavanja,  ostvarivanje veza i saradnje sa sunarodnicima u svijetu, poboljšanje društvenog i materijalnog položaja nacionalnih manjina, posebno romske populacije koja živi u teškim uslovima potpune nezaposlenosti, nepismenosti i bez smještaja,  što dovodi do velikog siromaštva,  ekonomske,  socijalne i zdravstvene nezbrinutosti.
Nacionalne manjine moraju i same da se promovišu demokratskim sredstvima iznošenjem javnih stavova, nove politike, inovativnih rješenja za rješavanje svojih vitalnih potreba i interesa.  To podrazumijeva i njihovu znatno veću uključenost u izborni proces, kontakte sa društvenim i socijalnim grupama, donosiocima odluka, sa medijima, zatim prikupljanje i promovisanje svog ekonomskog, socijalnog, političkog, društvenog i kulturnog života i mogućnosti rješavanja problema sa kojima se suočavaju.
Neophodno je identifikovati vitalne probleme nacionalnih manjina,  u svim sredinama sagledati sve specifične i različite aspekte pojedinih najvažnijih pitanja i potom utvrditi puteve doprinošenja,  poboljšanja i zaštite pojedinačnih i kolektivnih prava i sloboda,  prije svega,  na temeljima međunarodnih i evropskih standarda o ljudskim i manjinskim pravima i o lokanoj samoupravi.

Institucionalni okvir za ostvarenje programskih ciljeva i zadataka

Bez jakih, osposobljenih i stabilnih institucija, neće biti moguće postići željene dugoročne rezultate održivog razvoja koji se odnose na poboljšanje kvaliteta života i životnog standarda i smanjenje siromaštva.  Izgradnja efikasnog institucionalnog okvira na svim nivoima,  osnov je za ostvarivanje ciljeva ekonomskog,  socijalnog i društvenog razvoja.
I danas,  poslije svega ovoga, svima koji prihvataju i podrţavaju Političku platformu DNS, nudimo dijalog, dogovor i sporazum. Našem čovjeku moramo vratiti,  očuvati i jačati osnovno dostojanstvo.  DNS izražava odlučan stav i poziv na akciju:  ničiji život ne može biti ispod ljudskog dostojanstva.
Moramo obezbijediti punu odgovornost, rad i red.
Moramo se baviti čovjekom,  rješavajući njegova prava,  životne probleme,  potrebe i interese.
Ali moramo prvenstveno pomoći sami sebi.
Istovremeno, mora se uspostaviti i poštovati vrednosni sistem – civilizacijski, politički, pravni, nacionalni, moralni, tradicionalni, običajni.
Moramo obnoviti,  promovisati i provoditi naše civilizacijske vrijednosti, tekovine i svekoliku baštinu.
Moramo razvijati i zaštititi naš identitet i subjektivitet.
I ne zaboravimo sva pitanja kojima se u političkoj djelatnosti DNS-a bavimo, prije svega i iznad svega su ljudska pitanja.
Ponovo upućujemo naš zavjet da „riječ je riječ“.
Moramo dalje jačati povjerenje građana u Republiku Srpsku i ulogu, doprinos i odgovornost DNS u njenom očuvanju, razvoju i afirmaciji.

Konačno, i u pogledu Republike Srpske, srpskog i drugih naroda u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini mora prevladati i pobijediti pravo nad nepravom, kultura mira nad nekulturom rata,  načela ravnopravnosti i tolerancije nad diskriminacijom, majorizacijom i netolerancijom. DNS se zavjetuje:  naše društvo mora izaći iz krize,  ali,  istovremeno,  i kriza
mora izaći iz društva.

PARTIJA UJEDINJENIH PENZIONERA – PUP

Po nama povratnička populacija se sporo uključuje u politički rad sem u partije, stranke sa nacionalnim predznakom. Povratak još uvijek sporo teče, neodgovorno jer povratnička domaćinstva izvrše obnavljanje devastiranih objekata uz pomoć donacija i državnih para, a potom se objekat proda, a povratnik se trajno seli na željeno mjesto. Ove aktivnosti oko prodaje obnovljenih i drugih nekretnina skrivaju se ali su istinite.
Partija ujedinjenih penzionera nije ideološka već interesna partija, čije osnovni cilj i opredeljenje zaštita u prvom redu penzionera, te poboljšanje materijalnog i zdravstvenog poožaja penzionera. U svom programu nismo isticali rešenje potreba povratničke populacije te održivog povratka, jer je to stalna obaveza i briga lokalne vlasti.
Osnovni ciljevi i prioritetni zadaci PUP-a Foča u narednom periodu su:
- zaštita života i lične bezbednosti građana opštine Foča, RS i BiH
- Republika Srpska kao konstutitivni dio BiH,
- brže zapošljavanje mladih i odlučno braniti prava radnika koja su ugrožena,
- izdvajanje iz budžeta opštine Foča najmanje 6% za oporavak privrede i podsticaj privatnom sektoru za stvaranje nove vrijednosti te rešavanje nagomilanih socijalnih problema jer većina stanovničtva Foče se nalati u stanju socijalnih potreba,
- budžet opštine Foča što više činiti razvojnim a ne potrošačkim,
- subvencija i veća pomoć seljacima i poljoprivredi kao održiv povratak raseljenih lica,
- uključivanje nauke u sve procese rada, a ne dominacija politike nad pravom i ekonomijom,
- da se penzije usklađuju sa rastom plata,
Borba za poštovanje dostojanstva i časti starije populacije i drugo. 

STRANKA DEMOKRATSKE AKCIJE – SDA

Predizborni program SDA koji se odnosi na povratak je podijeljen u četiri segmenta:

1. Infrastruktura:
- PUTNE KOMUNIKACIJE:
- izgradnja i sanacija postojećih lokalnih puteva u povratničkim mjestima;

- ELEKTRIFIKACIJA:
- spajanje na niskonaponsku mrežu povratničkih naselja koja do dan danas
nemaju struju i sanacija postojećih elektro mreža;

- VODOVOD:
- izgradnja i sanacija postojećih vodovodnih mreža u povratničkim mjestima

2. Individualni objekti:
- izgradnja i sanacija individualnih stambenih objekata za povratnike:

3. Održivi povratak:
- dodjela poljoprivredne mehanizacije povratničkoj populaciji;
- dodjela plastenika;
- dodjela materijala za izgradnju pratećih objekata za smještaj stoke;
- razne vrste podsticaja u poljoprivrednoj, stočarskoj i voćarskoj oblasti,
kako u  vidu novčanih podsticaja, tako i u vidu dodjele stoke,
poljoprivrednih sjemena, sadnica itd.

4. Zapošljavanje:
- zapošljavanje povratničke i mlade populacije, kako u sektoru javnih
preduzeća, tako i u opštinskim stukturama;
- zapošljavanje povratničke i mlade populacije u sektorima izvršne vlasti;